باغ نارنجستان قوام شیراز , ایران

معرفی باغ نارنجستان قوام شیراز

باغ نارنجستان گویندش از آن رو که درختان نارنج دارد بیا و ببین، پر شکوفه، پر رنگ و چنان عطر و بویی که مست می کند و هوش و حواس از سر می پراند. تازه به همین جا ختم نمی شود و قصه اسم این باغ نارنجستان ادامه دار است. اگر نام کامل تر این باغ شیرازی را بخواهید، پاسخ ما باغ نارنجستان قوام است. حالا چرا باغ نارنجستان قوام؟

داستان بر می گردد به 140 سال پیش، که علی‌ محمد‌ خان قوام یکی از آن کله گنده های زمان قاجار دستور ساخت این باغ نارنجستان قوام را صادر می نماید. و از آنجا که بالاخره زحمت کشیده و عرق ریخته، بی آنکه قصد ریا داشته باشد و اصلا مدیونش می شویم همگی اگر چنین بیاندیشیم، می گوید نامش را بزنند تنگِ باغ نارنجستان که بشود باغ نارنجستان قوام!

داستان را کوتاه می کنیم و از نام کامل این باغ شیراز پرده برداری می کنیم:

باغ نارنجستان قوام شیراز

تاریخ و تاریخچه باغ نارنجستان قوام شیراز

همانطور که اشاره شد دستور ساخت باغ نارنجستان قوام ما، به بیش از یک قرن پیش و دقیقا صد سال قبل از انقلاب 57، در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار بر می گردد. ده سال هم ساخت و ساز آن طول می کشد و خلاصه در سال 1267 شمسی ساختش به پایان می رسد.

3500 متر زمین خدا، می شود باغ نارنجستان قوام شیراز. حالا دیگر این ناصرخان، خدا را هم بنده نیست. باد غرور به غبغب انداخته، هی پز می دهد به ممالک فرنگی که بیایید ببینید در این شیراز چه کرده ایم، نارنج می خواهید و نارنجستان، چاره ای جز دیدن از باغ نارنجستان قوام شیراز ما ندارید. الحق و الانصاف هم حرفش راست از کار درآمد، در این زمانه ی وانفسا و میان این همه تفریحات خاک بر سری، هنوز هم سالیانه کلی گردشگر و جستجوگر فرنگی اسباب سفر جمع کرده، به تیاره نشسته و فی الفور قصد باغ نارنجستان قوام شیراز ما را می کنند. حالا این موطلایی ها چه دیده اند که ما ندیده ایم، الله اَعْلم!

اما بد نیست ما هم چرخی در این باغ نارنجستان قوام شیراز بزنیم، شاید چشمان مان چیزهایی ببیند که تا کنون ندیده است. اما قبل از ادامه و داد سخن دادن از دیدنی های باغ نارنجستان شیراز، یک نکته مانده که باید گفته شود و آن هم بر می گردد به سال 1345 شمسی که باغ نارنجستان قوام شیراز به دانشگاه شیراز اهدا شد و در میانه ی سالهای 48 تا 58 وصله ی موسسه آسیایی شیراز بود که ریاست موسسه آن را جناب آرتور آبراهام پوپ به عهده داشت. آرتور خان شخصی آمریکایی بود که به کشور عزیزمان ایران ارادت بسیار داشت و زندگی اش را وقف ایران شناسی کرده بود. این نکته در باب باغ نارنجستان قوام در گلومان گیر کرده بود که اگر نمی گفتیم، احتمال خفگی می رفت!

حالا دیگر با خیال راحت می توانیم برویم به نارنجستان قوام شیراز و از در و دیوار و آجر و آیینه و حوض و استخر و عجایب و غرایب اش، داد سخن بدهیم.

در ادامه می خوانید:

عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز

خانه عرقی های باغ نارنجستان قوام شیراز

حمام های باغ نارنجستان قوام شیراز

موزه باغ نارنجستان قوام شیراز

حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز

عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز

کمی برگردیم به عقب و تصور بفرمایید که رسیده اید شیراز و قصد رفتن به باغ نارنجستان قوام را دارید. حال رسیده اید به باغ نارنجستان قوام شیراز و می خواهید وارد شوید. در این لحظه شاهد چه چیز خواهید بود؟

دری روبروی شماست آنچنانی و سردری دارد آنچنانی تر. سردر ورودی باغ نارنجستان قوام، تکه سنگی است از جنس مرمر و به رنگ سرخ، که آیاتی از قرآن بر آن نوشته شده است.

برای در ورودی هم چوب ساج را گرفته اند و بریده اند و استادانی زبر دست روی آن منبت کاری کرده اند. از در که به قصد عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام رد بشوید، وارد یک هشتی می شود که اگر حواستان باشد و چشم به سقفش بیاندازید، دلتان را خواهد ربود. از مقرنس کاری و آجر کاری و کاشی کاری و هر هنر و صنعت دیگری که فکرش را بکنید در این سقف بکار رفته است. خوب که از این هشتی کِیْف کردید، به سمت جنوب باغ نارنجستان قوام جاری می شوید و پس از حظ کردن از نارنج ها و درختان و سبزه ها می رسید به عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز.

معماری عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز

عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز، در قسمت شمالی نارنجستان قوام واقع شده است و ابهتی دارد و لطافتی که اصلا به قول شاعر گفتنی خواب در چشم تَر انسان می شکند!

عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز زیر زمینی دارد و دو طبقه روی آن که چه داستان ها در آن نگذشته و چه دستورات در آن صادر نشده و چه کسانی در آن نیامده اند و نرفته اند.

آخر عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز محل سکونت متولیان شیراز بوده است.

قسمت جنوب زیرزمین عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز، محل نگهداری اسلحه ها بوده و سربازانی هم در این عمارت اصلی ساکن بوده اند.

آن طرف زیرزمین عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز هم محل نگهداری آذوقه از جمله برنج و حبوبات و عرقیجات بوده است.

عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز به سبک معماری دوره زندیه ساخته شده است و ایوان آن دو ستون استوانه ای مرمر دارد که بر سرشان مقرنس کاری شده است و وجه ای مغرور به عمارت بخشیده اند. به همین راحتی از ایوان عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام نمی توان گذشت، ایوانی با وسعتی کمتر از 50 متر اما دلربایی بی متر و اندازه. روبروی ایوان عمارت اصلی حوض باغ نارنجستان قرار گرفته و هرچه نارنج بر درخت و ابر در آسمان و هنر در سقف و کف عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز وجود دارد را در خود تصویر می کند.

عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز 20 اتاق دارد که بیشتر آنها به یکدیگر راه دارند.

داخل عمارت نارنجستان که می شوید همه آن 7 صنعت در باغ نارنجستان قوام شیراز را آرام آرام مشاهده خواهید کرد:

سقف های آیینه کاری شده، اتاق ها و تالار هایی که بر بدنه و دیوارشان نقاشی هایی اروپایی کشیده شده و درهایی از جنس چوب گردوی ناب و صدف هایی که از دریای خلیج فارس برای تزیین آنها آورده شده است، اتاق ها با پنجره هایی که شیشه هایشان سفارش اروپا بوده و سنگ هایی پایین دیوارها که برشان حجاری شده و بسیاری ظرافت و لطافت و زیبایی دیگر که اگر انسان را میخکوب نکند، آرامشی و احترامی درون او به وجود خواهد آورد.

خانه عرقی های باغ نارنجستان قوام شیراز

به باغ نارنجستان قوام شیراز که پا می گذارید، عمارات و ساختمان های خوش تراش ساخته شده در سه جهت را مشاهده می کنید. عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز در شمال باغ قرار گرفته و در جنوب و شرق نارنجستان قوام نیز ساختمان هایی بنا شده اند.

خانه عرقی های باغ نارنجستان قوام شیراز در قسمت شرقی باغ قرار گرفته است و ورودی آن به سمت شمال می باشد.

در پشت خانه عرقی ها دربی تعبیه شده است که به نارنجستان قوام باز می شود.

مکتب خانه یا خانه عرقی ها

قسمت جنوبی عمارتی که از آن به عنوان خانه عرقی های باغ نارنجستان قوام شیراز یاد می شود، آشپزخانه اهل خانواده بوده است و بخش های غربی و شمالی آن مکتب خانه محسوب می شده است. اما به مرور زمان چند خانواده بار و بندیل خود را جمع می کنند و می آیند در مکتب خانه باغ نارنجستان قوام شیراز، پهن می کنند.

خب حتما حدس زده اید که دخلش می آید و خانواده های گرامی در این مکان مقدس علم آموزی و سواد پروری مشغول به اموری چون عرق گیری می شوند. کم کم این مکتب خانه به خانه عرقی ها معروف می شود و این نام بر گردش سنگینی کرده و می ماند.

معماری خانه عرقی ها

سبک معماری خانه عرقی های باغ نارنجستان قوام شیراز، درون گرا می باشد و با در نظر گیری مرکزیت حیاط ساخته شده است. خانه عرقی های باغ قوام دارای یک دالان ارسی و هشتی و چند زیرزمین جالب می باشد.

ناگفته پیداست که خانه عرقی های نارنجستان قوام هم مانند بسیاری دیگر از بناهای تاریخی کشورمان، آسیب دیده و نیاز به مرمت دارد. خوشبختانه خانه عرقی ها توسط دانشگاه شیراز خریداری شده است و در تملک آنها می باشد. پیش از این هم در دست سازمان مسکن و شهرسازی استان فارس بوده است.

حمام های باغ نارنجستان قوام شیراز

پیش از معرفی حمام های باغ نارنجستان قوام شیراز بد نیست کمی درباره حمام های ایرانی و معماری های منحصر بفرد آنها بدانیم.

در گذشته حمام ها اهمیت بسیار بالایی میان امکانات شهری داشتند و شاید بتوان گفت پس از مساجد و مدارس، حمام ها مهمترین بناهای شهری در ایران بوده اند. به همین دلیل در معماری و ساخت آنها نکات بسیار مهم و جالبی مورد توجه قرار می گرفته است. برای مثال معماران سعی می کردند حمام ها را در مسیر رودخانه یا آبی روان بسازند و خروجی فاضلاب هم برای آن در نظر بگیرند. از طرفی طراحی داخلی این حمام ها هم بسیار مهم بوده است. برای مثال برای تعدیل دما در فصول گرم و سرد کوشش می شده تا راه میان درگاه حمام تا فضای اصلی یا به عبارتی دهلیز حمام را به شکل پیچ در پیچ بسازند. به این شکل مانع از سرما خوردن افراد در حمام می شدند. این مورد و اصولی دیگر همه در معماری حمام های ایرانی رعایت می شده است.

حمام گچینه باغ نارنجستان قوام شیراز

در آغاز سده 14 شمسی یعنی در سال 1300 خورشیدی حمامی توسط خاندان قوام در شیراز ساخته شد که حمام گچینه باغ نارنجستان قوام نامیده نام گرفت.

حمام گچینه باغ نارنجستان قوام شیراز را می توان در کنار حمام های ریحان، حمام شکوفه، حمام جامی هاشمی و حمام ایروانی، جزو پنج حمام معروف و تاریخی شیراز دانست.

جالب است بدانید حمام گچینه باغ نارنجستان قوام متعلق به خانمی سن دار به نام همدم بوده است که در سال 1371 شمسی توسط سازمان میراث فرهنگی از او خریده شد.

پس از سال ها کارشناسان به تازگی متوجه شده اند که حمام گچینه به یک حمام دیگر متصل بوده است که شواهد نشان می دهند حمامی خصوصی بوده است.

موزه نارنجستان قوام شیراز

موزه قوام، موزه نارنجستان، موزه قوام شیراز یا موزه نارنجستان شیراز همه نام ساختمانی ست تاریخی در باغ نارنجستان قوام شیراز که در ضلع شمالی آن قرار گرفته است و منسوب به "بیرونی" نارنجستان قوام است. متخصصان و عالمان موزه را مکانی دانسته اند که آثار باستانی و فرهنگی و اشیا قدیمی و با ارزش در آن گردآوری می شود. با این تعریف می خواهیم ببینیم موزه نارنجستان قوام شیراز چیست و چه چیزی در آن است و چه کسی بنیان گذارش بوده.

بنیان گذار موزه نارنجستان قوام شیراز

پیش از این در مورد آرتور خان صحبت کردیم، اکنون وقت آن است که از زحمات این بزرگوار قدردانی کنیم. جناب آرتور آبراهام پوپ به واسطه عشقش به ایران و تخصص ایران شناسی اش به شهرهای مختلف ایران سفر می کرده و در این سفرها گویا کلی عتیقه و مال و منال فرهنگی کشف و پیدا کرده است. اما از آن جایی که شیر حلال خورده بوده، فکر دزدی و غارت به مخیله اش هم نمی رسیده، هر چه یافته دربست در اختیار ایران و ایرانیان گذاشته است.

چه چیزهایی داخل موزه نارنجستان قوام شیراز وجود دارد؟

 هر آنچه از آثار باستانی از قبیل تابلوهای کهن، ظروف عتیقه، سکه های بسیار قدیمی و ... در ذهن داشته باشید، در باغ موزه نارنجستان قوام خواهید یافت. همچنین بخشی از این آثار بر می گردد به اشیایی بسیار قدیمی مربوط به سه هزار سال پیش که بوی باستان را در مشام شما بیدار خواهد کرد.

در کنار تمام اینها، بخش مهم فرهنگی موزه نارنجستان قوام، کتابخانه آن می باشد که باز هم شامل کتاب های اهدایی آن جوانمرد فاضل است، یعنی پروفسور آرتور خانِ پوپ.

جایگاه موزه نارنجستان قوام میان دیگر موزه های ایران

جالب است بدانید در سال 95 موزه نارنجستان قوام به عنوان بهترین موزه کشور انتخاب شد و بالاترین امتیازها را در میان شاخص های مختلف داوران از آن خود کرد.

البته وجود امکانات رفاهی و خدماتی مانند رستوران های سنتی و همچنین مرمت بخش های مختلف آن، همه باعث بالا رفتن امتیاز باغ موزه نارنجستان قوام شیراز شد، تا حدی که خبرش در میان فرنگی ها پیچید و اوضاع طوری شده که به ازای هر 1 نفر خارجی که تا سال های قبل به موزه نارنجستان قوام می آمد، حالا 4 نفر می آیند و به زیارت این موزه شیرازی می روند.

حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز

حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز که امروزه تبدیل به حوزه علمیه شده است، یکی از بناهای این باغ است که طی پنجاه سال گذشته تلاش های بسیاری برای مرمت و بازسازی آن انجام گرفته است. حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز مانند دیگر ساختمان های داخل باغ نارنجستان متعلق به خانواده قوام بوده و آثار به جا مانده در آن نشان دهنده ارادت خاندان قوام به امام حسین (ع) می باشد.

معماری حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز

حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز متشکل از تالاری دو طبقه می باشد که سرتاسر آن را نقش ها و مرثیه هایی برای امام حسین (ع) پوشانده است.

آن 7 صنعت باغ نارنجستان قوام شیراز که درباره اش گفتیم، در حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز هم به کار رفته اند. کاشی کاری هایی با طرح هایی از خطوط نستعلیق و اسلیمی، مقرنس کاری های خیره کننده و گچ بری های متناسب با فضای دینی داخل حسینیه، زنده کننده هنر اسلامی برای بازدیدکنندگان خواهد بود. همچنین در قسمت جنوبی محوطه حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز هم حوضی بزرگ با لبه ها و کناره های سنگی قرار گرفته که موجب انعکاس دو چندان این زیبایی می شود.

داستانی عجیب درمورد حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز

نقل است از حاج شیخ محمد باقر شیخ الاسلام که حاج قوام الملک در فرآیند ساخت حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز، مسئولیت سنگ های حسینیه را به سید حجار که اوستای همه حجاران زمانه اش بوده، می سپرد. دری به تخته می خورد و سید حجار ضرری مالی می کند و بدهکار حاج قوام می شود. دلش شور می افتد و با حال نذار پناه می برد به دامان دین و به جامه امیر المومنین چنگ می اندازد، نماز می خواند و دعا و گریه و استغاثه می کند تا شاید این گره گشاده گردد. چند شبی به همین منوال می گذرد تا آخر آقا امیر المومنین به خواب سید حجار می آید و او را از هول و ولا می رهاند. روانه اش می کند سمت خود حاج قوام.

سید حجار هم صبح زود پاشنه ی پا بر می کشد و خیزان می رود به حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز. در همین حال و هواست که برود نزد حاج قوام، نرود؟ چه کند اصلا؟ که خود حاج قوام فرا می خواندش و سه انبان، هر کدام حاوی یکصد اشرفی یک تومانی می دهد به سید حجار و می گوید برو و قرض ات را ادا کن.

این داستان عجیب و کرامت هم می ماند روی حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز و به آن رنگ و بو و نوری تازه می بخشد.