حافظیه , ایران

آرامگاه حافظ شاعر بزرگ ایرانی که به حافظیه نیز شهرت دارد پر بازدید ترین مکان شیراز است که همه ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی از آن بازدید می کنند.

آرامگاه  حافظ در شمال شهر شیراز، پایین تر از دروازه قرآن در یکی از قبرستان های معروف شیراز به نام «خاک مصلی» قرار دارد. مساحت حافظیه 2 هکتار بوده و از 22 صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته که این صحن‌ ها توسط تالاری از یکدیگر جدا شده‌ اند. این مجموعه 4 درب ورودی – خروجی دارد که درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال‌ شرق آن قرار گرفته‌ است.

تالار حافظیه که از آثار دوره زندیان است، 56 متر طول و 8 متر عرض داشته و از 20 ستون سنگی، هر کدام به ارتفاع5 متر تشکیل شده‌ است. این تالار پیش‌ تر شامل4 ستون و 4 اتاق بوده که بعدها اتاق‌ ها از محدوده آن حذف گردیده‌ است. در سمت شرق و غرب تالار 2 اتاق (یکی متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری مربوط به دفتر آرامگاه) وجود دارد. شیوه معماری این تالار مربوط به دوره‌های هخامنشیان و زندیان است.

این مکان جدا از آرامگاه حافظ مکانی بسیار زیبا و دیدنی با درختان بلند و باغات و گل های رنگارنگ مکانی برای رفع خستگی و گردشگاهی دیدنی است.

در حال حاضر مجموعه حافظیه به چهار محوطه تقسیم شده‌ است که عبارتند از:

الف- محوطه شمالی: در این محوطه آرامگاه حافظ و درخت‌ های نارنج و دو حوض مستطیل بزرگ شرقی و غربی نیز در این قسمت وجود دارد که این حوض‌ ها منبع آب حوض‌ های بزرگ باغ ورودی است. حافظ شناسی (مساحت 330 مترمربع)، کتابخانه (مساحت 440 مترمربع) و فروشگاه محصولات فرهنگی نیز در این ناحیه قرار گرفته‌ است.

ب- سنگ مزار: سنگ مزار حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده‌ است. بر فراز بارگاهش گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش (ترک ترک) بر روی هشت ستون به ارتفاع ده متر، بنا شده‌ است و از درون با کاشی‌ های هفت رنگ معرق کاشی کاری شده‌ است.

ج- دیوارهای اطراف حیاط شمالی: بر دیوارهای این بخش از حافظیه غزل‌ هایی از دیوان حافظ بر روی کاشی و سنگ مرمر نوشته شده‌ است که غزل‌هایی با خط امیر الکتاب حاج میرزا عبد الحمید ملک الکلامی کردستانی نگاشته شده‌ است.

د- کتابخانه حافظیه: در ناحیه شمالی مقبره کتابخانه‌ ای با مساحت 440 مترمربع حاوی ده هزار جلد کتاب وجود دارد که به عنوان مرکز حافظ شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تحولات معماری حافظیه

65سال پس از درگذشت حافظ، در سال 865 هجری قمری (برابر 1452 میلادی) شمس الدین محمد یغمایی وزیر میرزا ابوالقاسم بابر گورگانی (پس میرزا بایسنغر نواده شاهرخ بن تیمور) حاکم فارس، برای اولین بار ساختمانی گنبدی شکل را بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلوی این ساختمان حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد. این بنا یک بار در اوایل قرن یازدهم هجری و در زمان حکومت شاه عباس صفوی و دیگر بار 350 سال پس از وفات حافظ به دستور نادرشاه افشار مرمت شد. در سال 1187 هجری قمری کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود، شامل تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلوی آن ساخت و بر مزارش سنگ مرمری نهاد که امروز نیز باقی است. همچنین كریمخان دستور داد تا سنگی از جنس مرمر برای قبر خواجه شیراز بتراشند و پس از آماده شدن سنگ دو غزل از غزل‌های حافظ را به خط نستعلیق كه توسط حاج آقاسی بیگ افشار آذربایجانی نوشته شده بود، روی آن حجاری كردند (كه این سنگ هنوز هم روی قبر قرار دارد).  ابعاد این سنگ266x60x80 سانتیمتر است.  بالای كتیبه ی سنگی و در میان ترنجی این جمله نوشته شده است: " انت الباقی و كل شی هالك "

در زیر آن غزلی زیبا از حافظ در12 سطر با مطلع:

مژده‌ی وصل تو كو كز سر جان بر خیزم               طایر قدسم و از دام جهان برخیزم

و دور آن نیز غزلی دیگر با مطلع:

ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش               پیوسته در حمایت لطف اله باش

نوشته شده است.

پس از کریم خان زند در سال 1235 هجری شمسی ابوالفتح میرزا مؤید الدوله حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال 1257 هجری شمسی فرهاد میرزا معتمد الدوله فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، کوشکی چوبی ساخت. پس از آن در سال 1278 هجری شمسی اردشیر (زردشتی یزدی)، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت کرد و بر فراز آرامگاهش، کوشکی دیگر بنا کرد اما سید علی‌ اکبر فال اسیری به دلیل زرتشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت. 

این بنا تا سال 1280 هجری شمسی همچنان ویران باقی‌ ماند و در این سال شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه حاکم فارس، به یاری علی‌ اکبر مزین‌ الدوله (نقاش باشی)، کوشکی آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه‌ ای بر آن قرار داد.

در سال 1310 هجری شمسی دبیر اعظم بهرامی استاندار فارس بر دیوار جنوبی حافظیه سر در بزرگی از سنگ نصب نمود و در جهت آبادی نارنجستان آن تلاش کرد.

در سال 1314 هجری شمسی سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند.

در سال 1315 به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره‌گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا در آمد.

در سال 1386 اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیز کردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش‌های خراب ساختمان های اطراف و همچنین متصل کردن مقبره‌ ها و باغ‌ های اطراف به مجموعه انجام شد.